LEVHA HAREKETLERİNİN ETKİLERİ
VOLKANLARIN DEPREM ve SICAKSU KAYN. DAĞILIŞ HART.
Dünya Deprem Haritası Dünya Volkan haritası Sıcak Su Haritası
Resimlere tıklayınız haritaları karşılaştırınız.
Harita paylaşım işin Mehmet Zor hocamıza teşekkür ederiz.
www.e-cografya.com
Levha: Dünya'nın yüzeyi kesintisizmiş gibi görünmesine rağmen, dev boyuttaki birbirine geçen parçalardan oluşmaktadır. Bu parçaların her birine levha denir.
Yerkabuğunu oluşturan okyanus ve kıta parçaları (ki bunlara "levha" diyoruz), bir gölün üzerine serpiştirilmiş sallar gibi birbirlerine çarparlar, birbirlerinin altına girerler veya birbirlerine sürtünüp, sıyırarak hareket ederler. Hareket hızları, yılda 3 cm ila 15 cm arasındadır.
DÜNYAMIZI OLUŞTURAN ANA LEVHALAR
· Avrasya levhası, Afrika levhası, Arap Levhası,
· Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası
· Hindistan Levhası, Antarktika Levhası,
· Avustralya Levhası, Pasifik Levhası,
· Nazaka( Naska) Levhası, Filipin Levhası,
· Kokos levhası, Karayip Levhası, Skotya Levhası gibi.
Not: Dünya üzerindeki volkanik alanlarla; deprem bölgeleri, fay hatları, genç kıvrım dağları ve sıcak su kaynakları arasında bir paralellik vardır. Bu alanların çoğu Kıta veya levha sınırlarında yer alır. Genç sıradağlar, Volkanlar, volkanik ada yayları, Okyanus ortası sırtları, Büyük trans form faylar, grabenler, sıcak su kaynakları, deprem zonlarının hemen hepsi bu hatlardadır. Sebebi bu alanlarda yer kabuğunun hareket halinde olmasıdır.
Yerküre’nin üst katmanları, bir bütün halinde olmayıp, sürekli hareket halinde olan levhalardan oluşuyor.Hareketin sebebi: Manto’daki ısı akımlarının neden olduğu bu hareketler sırasında levhalar birbirinden uzaklaşır, birbirlerine çarpar veya birbirlerini sıyırırlar.
Bu hareketlilik sonucunda, levha sınırlarında, uzun zaman dilimleri ile baktığımızda yeni okyanuslar, yeni kıtalar, sıradağlar ve yanardağlar oluşur. Depremler ve volkanik aktivitelerin nedeni de tüm bu hareketliliktir ve levha sınırlarında oluşmalarına şaşmamak gerekir.
Arabistan levhası kuzey-kuzeydoğu doğrultusunda yılda 4.5 cm hızla ilerleyerek, Anadolu levhasını devamlı sıkıştırmaktadır.. Türkiye'de meydana gelen depremlerin esas nedeni de, Arabistan levhasının bilinen bu hareketidir.
LEVHA TEKTONİĞİ KURAMI:
1915yılında Alman bilim adamı Alfred Wegener, ilk defa kıtaların kayması varsayımını ortaya attı. Bunu haritaya bakarken kıtaların birbirini tamamlayan bir yap-boz gibi olmasını görüp, araştırarak buldu.
Bu teoriye göre yeryüzü I.zamanda kıtalar tek bir parça halindeydi. Buna “ Pangaea” adını verdi. Onu çevreleyen deniz ise “Panthalassa” idi. Bu karalar çeşitli kuvvetlerin etkisi ile birbirlerinden uzaklaşmaya başladılar. Katmanlar hareket ettikçe Pangaea ikiye ayrıldı. Kuzeyde “Laurasia” ve güneyde “Gondwanaland” oluştu. Bu iki kıta “Tethys denizi” ile ikiye ayrılıyordu. . Karaların bu yatay hareketlerin sonucunda kıtalar oluştu. Kıtaların arasındaki boşluklara suların dolması ile de okyanuslar ve denizler meydana geldi.
1960'lı yıllarda Levha Tektoniği Kuramı adı altında gelişen kuram, 70'li yılların başında tamamlandı. Buna göre yerin dış kısmını yaklaşık 70–100 km. kalınlığındaki Litosfer oluşturmaktadır.
Dünya'nın yüzeyi kesintisizmiş gibi görünmesine rağmen, dev boyuttaki birbirine geçen parçalardan oluşmaktadır. Levha adı verilen bu parçalar sürekli ama çok yavaş olarak birbirlerine göre hareket etmektedir. Levhalar, levha sınırı ya da levha kenarı ile sonlanır. Deprem ve yanardağların çoğu bu bölgelerde görülür.
Litosfer, kendine oranla daha yumuşak ve akıcı sayılabilir bir madde olan Magma üzerinde, tıpkı su üzerinde yüzen tahta parçaları gibi 1–2 cm/yıl hızla kaymaktadırlar. Bazı levhalar birbirinden uzaklaşır. Bazıları birbirine yaklaşır. Bazıları ise yatay olarak birbirine sürtünerek hareket ederler.( Trans form faylar- örnek- Kuzey Anadolu Fayı, San Andreas Fayı)
Günlük hayatımızı çok yakından etkilemeyen bu hareketler, milyonlarca yıllık daha uzun bir dönemde çok ciddi değişimler yaratırlar. Dünyamızda yer hareketleri hala devam etmektedir
Günlük hayatımızı çok yakından etkilemeyen bu hareketler, milyonlarca yıllık daha uzun bir dönemde çok ciddi değişimler yaratırlar. Dünyamızda yer hareketleri hala devam etmektedir.
Levhaların birbirinden ayrıldığını ortaya koyan veriler:
1- Kıtaların kıyı şekillerin birbirine uygunluk göstermesi,
2- Gondwana’yı oluşturan Afrika, Hindistan, Avustralya, Madagaskar, Güney Amerika’daki bitki örtüleri ve jeolojik yapının aynen devam etmesi,
3- Okyanusu yüzerek geçmesi imkânsız olan bir sürüngenin türünün kalıntıları, sadece Güney Afrika’nın batısında ve Brezilyada bulunmuş olması.( Fosillerin aynı olması)
4- Gondwana’da başlayan buzullaşmanın ayrılan parçalarda da aynı zamanda yaşanmış olması.( karbonifer) Buzul birikinti tabakaları incelendiğinde şimdi ayrı olan kıtalar arasında benzerlikler olduğu ortaya çıkar.
Levhaların birbirinden uzaklaştığı yerlerde:
1-Okyanus ortası sırtları,(Atlas Okyanusundaki sırt 2500m yüksekliktedir.)
2-volkanik adalar,
3-Kabuk oluşumu,
4-Okyanus tabanı genişlemesi olayları yaşanır.
5-Uzaklaşmayla oluşan kırıklardan magma yeryüzüne çıkar ve volkanizma olayları oluşur.
Yine levhaların birbirinden uzaklaştığı yerde okyanus tabanından bazaltik lavlar çıkar ve bunlar katılaşarak kıta kenarlarına eklenir.Kıtalar birbirinden uzaklaşır, okyanus tabanları genişler. Ayrılan levhalara en iyi örnek Atlas Okyanusudur.
Başlıca ayrılan levhalar,
o Avustralya İle Antarktika, Afrika, Hindistan,
o Amerika levhaları ile Afrika, Avrasya, Antarktika
o Pasifik levhası İle Antarktika, Naska, Kokos
Birbirine kavuşan levhalar boyunca:
1-Dalma –batma olayı oluşur.
2-Okyanusal ve bir kıtasal levhanın çarpışmasıyla derin okyanus çukurları meydana gelir.
3-Volkanizma, Volkanik ada yayları ortaya çıkar,
4-Bir bariyer gibi dizilen volkanik ada yayları kıtalar ile okyanuslar arasında iç denizleri oluşturmaktadır.
5-Depremler oluşmaktadır.
6-Kabuk erimesi ve magma oluşumu gerçekleşir.
7-metemorfizma olayları meydana gelmektedir.
8-İki kıtasal ya da bir kıtasal ve bir okyanusal levhanın çarpışmasıyla kıvrımlı dağ sıraları oluşur.
Örnek; Kuzeyde yer alan Avrasya kıtası ile güneyde yer alan Gondwana kıtasının çarpışması sonucu güney Avrupa ile Kuzey Afrika arasında yer alan Tethys(tetis) denizindeki tortullar sıkışmış, kıvrılıp yükselerek alp-Himalaya dağ sisteminin oluşmasına yol açmıştır.
Kavuşan levhalara en güzel örnek ise Pasifik Okyanusudur.
Başlıca kavuşan levhalar;
· Avustralya- Pasifik,
· Avrasya- Pasifik,
· Avrasya – Hindistan
· Pasifik - Kuzey Amerika
DÜNYADA SICAK SU DAĞILIŞI
Haritası için tıklayınız.
Konu ile ilgili olarak sıcak su dağılış haritasının genel olarak kırık hatlar ve volkanizma faaliyetlerinin yaygın olduğu alanlarda yoğunluk göstermesi önemli bir bilgidir ve sorularda tercih edilir.Kitabınızda sayfa 23 deki diyalog baloncuklarıda konunun özetini oluşturur.Bu noktadan hareketle dünya haritası üzerinde sorulabilecek bir soruda volkan haritası ve deprem haritası bilgilerinden yararlanılabilir.Sayfa 22 deki panoda verilen noktalar dünyada önemli sıcak su kaynaklarının bulunduğu alanlardır sorula riçerisinde ilk bu alanlar tercih edilir.
BİR ÖĞRETMEN GÖZÜYLE KONU İLE İLGİLİ ÖNEMLİ TAVSİYELER:
Konu ile ilgili olarak en çok tercih edilen bilgiler levhaların karşılaşma alanlarının aynı zamanda aktif volkanizma,deprem ve sıcak su kaynakları ile paralellik göstermesi bilgisidir.
Türkiye Deprem Haritası Türkiye Volkan Haritası
Karşılaştırmak için tıklayınız
Bu alanlar hareket halindedir ve birbirlerinin altına üstüne doğru hareketleri sonucunda oluşan durum deprem ve volkanizma faaliyetlerinin oluşumu için uygun bir yapı oluşturur.Öğretmenler genelde sınavlarda dünya haritası üzerinde yada Türkiye Üzerinde önemli deprem ve volkanizma alanlarını sorularına taşır.Burdan yola çıkarak levhalar ile ilgili bilimsel bilgilerden ziyade dünya haritası üzerinde genel olarak levhaların karşılaşma alanlarının bilinmesi bu alanlardaki popüler ülkelerin isimlerinin hafızaya alınması yeterli başarıyı sağlayacaktır.Çalışmalarınızı daha çok dünya haritası üzerinde dünya deprem kuşakları ,volkanik alanlar ve sıcak su kaynaklarının dağılış alanlarını çizmeye çalışırsanız ki bu esnada harita bilginizde gelişmiş olacak sizlere sorular sorulduğunda rahatlıkla harita çalışması yaptığınız için doğru cevaba ulaşmanız kolaylaşacaktır.
Türkiyedeki deprem olaylarında Arabistan levhasının etkisinin bilinmesi önemli bir bilgidir.Kitabınızda sayfa 119 ve 121 deki haritaları ayrı ayrı çizip üst üste koyduğunuzda genel olarak deprem ,volkanizma ve sıcak su kaynaklarının çakıştıkları bilgisine ulaşacaksınız.
KONU İLE İLGİLİ HARİTALARIN YORUMLANMASI
Şimdi haritaları genel olarak yorumlarsak Amerika kıtasının batı kıyıları ,atlas okyanusu afrikanın doğusu Akdeniz çevresi ,güneydoğu asya bölgesi yukarıda belirttiğimiz özellikleri taşıyan yerlerdir.Çeldirici olarak ise İskandinav yarımadası ,Rusya dolayları afrikanın batısı,avusturalyanın kıyı değil ancak iç kesimleri sorularda karşılaştırmalı sorulur.
ÇIKABİLECEK SORULAR:Coğrafya öğretmeni olarak genel olarak gözlemlediğim yazılı soruları aşağıdaki yerlerden hangisi deprem,volkanizma ,sıcak su kaynakları bakımından yoğundur yada değildir şeklinde düz ve harita üzerinde sorulan sorular yine neden bu faaliyetler bir arada görülür yada bu faaliyetlerin bir arada görüldüğü yerlerin genel özelliği nedir gibi sorulardır.Yine dünya dışında aynı sorular Türkiye haritası üzerinde de sorulabilir ve yoğun olarak tercih edilen bir sorudur.
